fokof: Glósur úr Mannslíkaminn

Glósur

Mannslíkaminn 1. kafli

Sérhæfðar Frumur

Allar lífverur eru gerðar úr frumum
Sumar lífverur eru bara 1 fruma
Mannslíkaminn er gerður úr tugÞúsundum milljarða fruma
Frumur fá orku með bruna/frumuöndun en Það gerist í hvatberum frumunnar
- glúkósi + súrefni → koltvíoxíð + vatn + orka
Frumur eru með frumulíffæri sem gegna hvert sínu hlutverki en frumukjarninnstjórnar nær öllu og inniheldur erfðaefnið sem ákveður hvernig fruman starfar
Frumuhimnan stjórnar hvað fer inn og út um frumuna
Leysikorn eru hreinsistöðvar frumunnar og þar eru öll úrgangsefni flokkuð
Í lífverum sem gerðar eru úr mörgum frumum gegna frumurnar ólíkum hlutverkum
Frumur af sömu gerð mynda vefi. Vefirnir mynda svo mismunandi líffæri
Stofnfrumur er upprunalegar frumur. þær mynda alla vefi & líffæri og af Þeim myndast sérhæfðar frumur
Frumur lifa mislengi en Þær fjölga sér með skiptingu
þegar frumur byrja að fjölga sér stjórnlaust myndast æxli sem er krabbamein. Til eru yfir 200 gerðir af krabbameini og Það getur breiðst um allan líkamann

Líffærin Starfa Saman

Mismunandi frumur og líffæri verða að starfa saman
Líffærakerfi er Þegar nokkur líffæri sjá um ákveðið verk. T.d. meltingarkerfi
Til Þess að vinna saman senda frumurnar boð á milli sín til annarra parta í líkamannum með boðefnum sem berast með blóðinu og kallast hormón
Öll líffærakerfin hafa áhrif hvort á annað og laga sig að Þörfum líkamans

Glósur

2. kafli

Næringarefnin verða að komast inn í frumurnar
- Mikilvægustu næringarefni fæðunnar eru kolvetni, fita, prótín, vítamín & steinefni
- Meltingin sundrar fæðunni í svo smáar sameindir að hægt sé að taka Þær í blóðið og flytja Þær til frumna líkamans
- Meltingarvegurinn er u.Þ.b. 7 metra langur
- Ensím
  - eru í munnvatninu
    - 1 sólahringur = 1 lítri af munnvatni
  - klippa stórar sameindir í smáar
- Kolvetni
  - fullt af glúkósa fast saman
    - ensím klippa niður
- Prótín
  - margar anímósýrur sem eru fastar saman
    - ensím klippa niður
- Fita
  - sundrast niður í glýseról & fitusýrur
- Vítamín, Steinefni & vatn
  - það Þarf ekki að sundra Þeim
- Kok
  - kemur kyngingu af stað í vélindað
- Barkaspeldi
  - kemur í veg fyrir að fæða fer niður barkann
  - opnast við öndun
  - lokast við át
- Vélinda
  - hefur sterka vöðva sem Þrýsta fæðunni niður í maga
- Maginn
  - hnoðar fæðuna
  - blandar magasýru
    - saltsýra og pepsín (ensím)
  - maturinn fer næst í skeifugörn
- Saltsýra
  - drepur bakteríur sem koma í magann
  - slímhúð magans verndar hann gegn saltsýrunni
- Pepsín
  - sundrar prótínum
- Skeifugörn
  - er fremsti hluti smáÞarmanna
  - fær safa frá lifrinni og brisinu
- Brisið
  - framleiðir brissafa
    - inniheldur mörg ensím
    - vinnur líka gegn sýrunni sem kom úr maganum
- Lifrin
  - framleiðir gall
    - leysir upp fituna í Þörmunum
- Gallblaðra
  - fær gall frá lifrinni
  - spýtir í skeifugörninna
- SmáÞarmar
  - margir metrar
  - sundra næringarefnum alveg (100%)
  - yfirborð Þeirra er yfir 250 fermetrar
- þarmatotur
  - eru á veggjum smáÞarmanna
  - innihalda æðar sem taka upp næringarefnin og flytja til frumna líkamans
- Ristill
  - tekur vatn og ýmis steinefni upp
    - innihald ristilsins Þykknar
  - inniheldur bakteríur
    - hjálpa við lokameltinguna
    - framleiða vítamín
- EndaÞarmur
  - Þriðjungur innihaldsins er bakteríur
  - kviðvöðvarnir Þrýsta úrganginum út um endaÞarmsopið
Til hvers notum við fæðuna ?
- Næringarefni eru notuð sem byggingarefni eða orka fyrir frumur
- Glúkósi er orka fyrir frumur
- Ef frumurnar Þurfa ekki á glúkósanum að halda er honum breytt í glýkógen sem er fjölsykra og geymdur
  - geymist í lifur og vöðvum
- Fjölsykra er stór sameind úr mörgum einsykrum
- Fita
  - Fita hefur meiri orku en glúkósi
  - Fitan er geymd í fituvef
    - undir húðinni og við smáÞarma
  - verndar líffærin
  - nauðsynleg fyrir frumur
  - inniheldur vítamín
- þrjár gerðir fitu
  - mettuð fita
    - úr matvælum úr dýraríkinu
  - fjölómettuð fita
    - úr plönturíkinu
  - einómettuð fita
    - úr ólífuolíu og repjuolíu
    - hún er hollust
- Prótín
  - Frumur smíða sín eigin prótín úr amínósýrum sem fást úr prótínum
  - Hvert prótín gegna sínu hlutverki
  - Flest prótínanna eru ensím
  - notuð sem byggingarefni
  - taka Þátt í flutningi efna
  - prótínið sem flytur súrefni blóðsins heitir blóðrauði
- Vítamín
  - líkaminn Þarf ekki mikið af vítamínum
  - eru nauðsynleg
  - taka Þátt í efnahvörfum
  - t.d. A-, B-, C-, D-, E- og K-vítamín
- Steinefni
  - t.d. kalsín, fosfór, natrín, kalín, járn, sink, joð, selen og króm
  - hvert steinefni hefur hlutverk
Meltingarkvillar
- Tannskemmdir
  - bakteríur í munninum nærast á sykri og mynda sýru
  - sýran tærir glerunginn og Þá kemur hola í tönnina
  - blæðandi tannhold stafar af bakteríum sem ráðast á tannholdið
- Magamunni
  - milli vélinda og maga
  - opnast Þegar fæðan kemur en lokast til Þess að hún fari ekki aftur upp
- Brjóstsviði
  - stafar af óeðlilegum magamunna
    - súr magasafi fer upp í vélindað og veldur sviða
- Uppköst
  - stafar af veirum eða bakteríum sem stöðva hreyfingu magavöðvanna
  - vöðvar smáÞarma og maga Þrýsta innihaldi magans upp
- Magaverkir
  - getur stafað af Því að slímhúð magans hefur orðið fyrir ertingu eða vöðvar maga eða smáÞarma starfa óeðlilega
  - magasár
    - er gat í slímhúðinni
    - eigin vörn magans virkar ekki gegn magasafanum
- Niðurgangur
  - ef vondu bakteríurnar eru fleiri en góðu bakteríurnar veldur Það niðurgangi
  - í útlöndum eru nýjar vondar bakteríur sem við erum óvön
  - sýklalyf drepa líka góðu bakteríurnar
  - mjólkurvörur eru með margar góðar bakteríur
Leið súrefnis úr andrúmslofti til frumna
- Súrefni er notað við brunann sem fer fram í frumum
  - glúkósi ---> koltvíoxíð og vatn ---> orka
- Lungun
  - flytur súrefni í blóðið
  - losar líkamann við koltvíoxíð
- Leið loftsins
  - nefholið og kokið
  - barkinn
  - aðalberkjur
    - liggja í sitt hvort lungað
  - berkjur
  - berklingar
  - lungnablöðrur
    - 0,5 mm í Þvermál
    - taka súrefni og láta frá sér koltvíoxíð um leið
- Raddbönd
  - eru í barkakýlinu
  - raddböndin eru slök Þegar við öndum inn
  - Þegar við gefum frá okkur hljóð strekkist á raddböndunum og Þau titra
- þindin
  - Þunnur vöðvi
  - mikilvægur við öndun
  - veldur Því að rúmmál lungna breytist
    - Þau draga inn loft eða Þrýsta Því út
  - Þegar hún spennist niður draga lungun inn loft
  - Þegar hún slaknast Þrýstist loft úr lungunum
Öndunarfærin – varnir og sjúkdómar
- Nefhol og berkjur
- Algengasta sýking öndunarfæra er kvef
  - stafar af veiru
- Hálsbólga stafar af bakteríum
- Lungnabólga er ef bakteríur fara í lungun
- Afholur nefsins eru holrúm sem tengjast nefholinu
  - ef sýking kemst í slímhúð afholanna bólgnar hún og við verðum veik
- Astmi
  - stafar oftast af ofnæmi
  - veldur bólgu og krampa í lungnaberkjunum og Þær Þrengjast
    - slímhúði bólgnar og Þá er meira slím
    - erfitt verður að anda
- Reykingar
  - lama bifhár
  - meira slím myndast í berkjum
  - veirur og bakteríur komast auðveldlegar að slímhúðinni
- lungnakrabbamein orsakast nær alltaf af reykingum

Glósur

3. kafli

Blóðrás líkamans

Blóðrásarkerfið sér um að veita frumum líkamans súrefni og næringarefni en losa Þær við úrgangsefni
Hjartað dælir blóðinu
- gegnum slagæðar
  - Þær greinast í minni æðar sem enda í háræðum
    - skipti á næringarefnum og úrgangsefnum fara í gegnum veggina
    - Þær sameinast svo í bláæðar sem flytja súrefnissnautt blóð til hjartans
Hægri helmingur hjartans dælir súrefnissnauðu blóði í litlu hringrásina
- liggur gegnum lungun og svo í vinstri helming hjartans með súrefnisríkt blóð
Stóra hringrásin fer frá vinstri helming hjartans gegnum ósæðina
- taka til sín úrgangsefni
- láta frá sér næringarefni til frumanna
Bláæðarnar flytja súrefnissnauða blóðið í holæðar sem liggja að hægri helming hjartans
Háræðarnar í veggjum Þarmanna dreifa næringarefnum um líkamann
- svo liggur leiðin í gegnum lifrinna og Þar eru sum næringarefni geymd
Blóðið með úrgangsefnunum fer um nýrun og eru Þar losuð út með Þvagi
Líkaminn getur stýrt blóðstreyminu eftir hvaða líffæri Þurfa mest á Því að halda
Hjarta
- 4 hólf
  - 2 gáttir (hægri og vinstri)
  - 2 hvolf (hægra og vinstra)
- hægri = blár vinstri = rauður
- hjartalokur eru á milli hvolfa og gátta
  - koma í veg fyrir að blóðið streymi aftur til baka
  - slagæðalokur eru á milli hvolfa og slagæða
    - opnast Þegar blóðinu er dælt úr hvolfunum
- vöðvaveggur vinstra hvolfsins er öflugri en hægra
  - frá vinstra hvolfinu liggur stóra hringrásin og Þar Þarf meira afl
- hjartað dælir 5 lítrum á mínútu til líkamans
  - getur dælt allt að 40 lítrum á mínútu í hjarta vel Þjálfaðs íÞróttamanns
- kransæðar gefa hjartanu næringu og súrefni
  - eru á hjartavöðvanum
blóðÞrýstingur
- ræðst af
  - hversu hratt hjartað slær
  - hve miklu blóði er dælt út í hverju hjartaslagi
  - viðnámi í æðum
- líkaminn stjórnar honum sjálfkrafa
Vöðvadæla
- vöðvar líkamans hjálpa blóðinu að komast aftur til hjartans
þol
- mælir hve lengi vöðvar geta starfað
- byggist helst á Því hversu mikið súrefni vöðvarnir geta tekið til sín
- líka hve súrefnisríku blóði hjartað dælir
- hjartað slær 70 sinnum á mínútu við hvíld en 200 sinnum við áreynslu
  - rúmlega fjórfalt magn af blóði við áreynslu

Blóðið og ónæmiskerfið

Fullorðinn maður hefur 4 til 6 lítra f blóði
Blóðið skiptist í blóðvökva & blóðfrumur
- blóðvökvi
  - er rúmur helmingur blóðsins
  - Getur lekið úr háræðunum til vefja
  - er að mestu úr vatni
    - þó eru líka steinefni, sykur, prótín og ýmis hormón
- Blóðfrumur
  - Skiptast í rauðkorn, hvítkorn og blóðflögur
  - Myndast í rauða beinmergnum
  - Myndast allar af sömu upphaflegu frumunni (Blóðstofnfrumu)
  - Sérhæfing frumanna fer fram í hóstakirtli
    - Rauðkorn
      - eru flest
      - Þunnar & kringlóttar
      - Inniheldur prótín sem bindir súrefni og flytur um líkamann
        
        kallast blóðrauði
        
        inniheldur járn
        
        binst koleinoxíð fastar en súrefni og Það er slæmt
    - Blóðflögur
      - Græða sár
        
        festast saman
        
        mynda fíngert net úr fíbrín sem rauðkornin festast í
        
        blæðing stöðvast og blóðið storknar
    - Hvítkorn
      - eru hluti af ónæmiskerfinu
        
        vernda okkur gegn sýkingum
      - Vega meira en 2kg í fullorðnum manni
      - Eru ekki öll í blóðinu
        
        mörg Þeirra fara í eftirlitsferðir inn á milli frumna í vefjum
      - eru minnug og muna Þá eftir veirum og bakteríum og hvernig á að verjast Þeim
Vessaæðar geyma vessa
- Vessaæðar eru mikilvægur hluti ónæmiskerfisins
- eru alls staðar í líkamanum
- vessinn fer í gegnum eitlana
- tekur upp blóðvökvann í vefjum og skilar aftur í blóðið
Eitlar geyma óvenju mörg hvítkorn
- eru t.d. í handarkrikum, nárunum og hálsinum
- eitlarnir verða aumir og Þrútnir Þegar hvítkornin Þar verða önnum kafin
  - t.d. hálsbólga
Átfrumur ráðast á
- átfrumur er ein gerð hvítkorna
- er fyrst á vettvang Þegar bakteríur komast inn í líkamann
- éta bakteríur upp til agna Þar til Þær springa sjálfar og Þá kemur gröftur
T & B-frumur
- eru aðrar gerðir hvítkorna
- T-frumur
  - finna út hvað er eðlilegt og hvað ekki
  - Gefa B-frumum merki ef Þær sjá eitthvað óeðlilegt
- B-frumur
  - Framleiða mikið magn mótefna
    - mótefnin festast við veggi bakteríanna en Það auðvelda átfrumunum að ná taki á Þeim
Bólusetning
- byggist á minni ónæmiskerfisins
- óvirku smitefni er sprautað inn í líkamann svo sjúkdómurinn kemur ekki en myndun mótefna fer hins vegar fram
- þegar við smitumst svo í alvöru man ónæmiskerfið hvernig á að verjast
- Einnig er hægt að fá sprautu með mótefnum í sumum löndum sem verndar í nokkrar vikur
Blóðflokkar & Blóðgjöf
- Blóðgjöf er Þegar manni er gefið blóð
- Ef öðruvísi gerð af blóði er gefin heldur en gerðin sem maður er sjálfur með geta myndast kekkir og Það er lífshættulegt
- Blóðflokkarnir eru O, A, B & AB
  - O getur gefið öllum blóð og AB getur fengið blóð frá öllum en venjulega er alltaf gefið úr sama blóðflokki

Sjúkdómar í blóði og hjarta

Læknar hlusta á hjartað með hlustpípu og hjartarafriti
- Með hlustpípu kemst maður að hvort lokurnar starfi eðlilega
- Mynstur rafboða breytist í mörgum hjartasjúkdómum og með hjartarafriti er hægt að greina Þá
Með blóðprufu er hægt að uppgötva marga sjúkdóma
- Samsetning og eiginleikar blóðsins breytist Þegar við veikjumst
- T.d. ef blóðsykurinn er of hár er um sykursýki að ræða
- Blóðskortur er Þegar járnskortur er og Það orsakar lágt blóðrauðagildi
  - Blóðrauðagildi er mælikvarði á magn blóðrauðans í blóðinu
- Ef gildið fyrir sökk er of hátt getur Það bent til sjúkdóms
Hvítblæði er Þegar hvítkornin fjölga sér stjórnlaust
- Greint með prófi á blóði og beinmerg
- Má lækna með lyfjum eða beinmergsgjöf
Venjulegur blóðÞrýstingur hjá fullorðnu fólki er um 120/80
- Hærri talan sýnir Þrýsting Þegar hjartað dregst saman en hin í hvíld
- HáÞrýstingur er of hár blóðÞrýstingur og er Það algengt
  - Getur skemmt æðar og hjarta
- LágÞrýstingur er of lágur blóðÞrýstingur
  - Getur valdið sorta fyrir augun, svima og yfirliði
    - Heilinn fær of lítið blóð í eitt augnablik
Mikill blóðmissir getur valdið losti
- Of lítið blóð er í æðunum til að blóðÞrýstingur sé eðlilegur
- Maður náfölnar og verður kalt og getur misst meðvitund
- Meðhöndlað með Því að gefa vökva sem eykur rúmmál blóðsins
- Lost getur líka verið að völdum ofnæmisviðbragða
  - Æðarnar víkka snögglega og blóðÞrýstingur lækkar
Æðakölkun er Þegar fita og kalk sest inná veggi æðanna svo Þær verða Þröngar og missa teygjanleika
- Orsakast m.a. Af reykingum, háum blóðÞrýsting og mikilli blóðfitu
- Ef kölkun verður í kransæðum fær hjartað of lítið súrefni og Þá myndast verkur
- Æðakölkun eykur hættu á blóðtöppum sem stífla æðar
Ef ein eða fleiri kransæð stíflast fær maður hjartaáfall
- Hluti hjartans skemmist vegna súrefnisskorts
Slag er eitt orð yfir heilablóðfall og heilablæðingu
- Heilablóðfall er ef blóðtappi stíflar æð í heila
- Heilablæðing stafast af æð sem opnast í heila og veldur blæðingu í vefi umhverfis
Veikt fólk á ekki að reyna á sig Því Það eykur hættu á hjartavöðvabólgu
- Hjartavöðvabólga er Þegar veiru- eða bakteríusýkingar komast til hjartans
- Getur leitt til breytinga á takti hjartsláttar
Ofnæmi stafar af Því að hvítkornin bregðast harkalega við og láta frá sér efni sem valda bólgu og öðrum einkennum
þegar ónæmiskerfið bregst Þannig við að Það greinir ekki milli Þess sem er eðlilegt og óeðlilegt ráðast varnarfrumur á eigin frumur
- Sykursýki og gigtarsjúkdómar eru dæmi um Það
  - Ónæmiskerfið eyðileggur frumur sem framleiða insúlín (sykursýki)
  - Varnarfrumur ráðast á liðina og valda bólgu stirðleika og verkjum (gigt)

Hreinsistöðvar líkamans

Úrgangsefni eru fjarlægð með blóði og vessa en losuð úr líkamanum á mismunandi vegu
- Lungun losa koltvíoxíð
- Nýrun og lifrin fjarlægja meginhluta úrgangsefna úr blóðinu
  - Nýrun sía úrgangsefni og vatn úr blóðinu
    - Meginhluti vatnsins er tekinn aftur upp í blóðið og Þá er örlítið vatn og úrgangsefni eftir sem mynda Þvag
    - þegar blóðið hefur verið hreinsað í nýrunum fer það aftur í blóðrásina
    - þvagið berst í Þvagpípurnar og í Þvagblöðruna Þar sem Það geymist
    - Frá Þvaðblöðrunni er Þvagrásin en efst í henni er hringvöðvinn
      - þegar maður slakar á honum rennur Þvagið út um Þvagrásina
    - Nýrun sjá til Þess að hæfilegt magn af steinefnum og vökva sé í líkamanum
      - þau sleppa mismiklum vökva út með Þvagi
      - Magn vökva í líkamanum hefur áhrif á blóðÞrýsting
        
        Ef blóðÞrýstingur er of lágur Þá framleiða nýrun minna Þvag
þvagpróf eru góð til Þess að greina sjúkdóma
- bakteríur = sýking í Þvagfærum, sykur = sykursýki, prótín = nýrnasjúkdómar

Til eru margir nýrnasjúkdómar, ólíkir að hættustigi
- Nýrnasteinar eru steinar sem myndast í nýrum
  - smáir skolast burt en stóra Þarf að brjóta með hljóðbylgjum
- þegar nýrnabilun verður og nýrun hætta að starfa Þarf að tengja sjúklinginn við gervinýru sem hreinsa blóðið í ferli sem kallast blóðskilun
  - Einnig eru nýrnaígræðslur gerðar
Lifrin er stærst innra líffæri líkamans og vegu um 1.5 kg í fullorðnum manni
- Lifrin fjarlægir skaðleg efni úr blóðinu og umbreytir Þeim
- framleiðir gall sem losar líkamann við sum efni
  - brýtur niður blóðrauðann og setur í gallið
    - veldur rauðbrúnum lit hægða
- geymir orkurík efni
  - breytir glúkósa í glýkógegn og geymir til betri tíma
  - Geymir einnig næringarefni s.s. Vítamín og járn
- Lifraskaði orskakast helst af áfengisneyslu
  - Skorpulifur orsakast af mikilli áfengisneyslu og er alvarlegur sjúkdómu
    - Lifrin hættir nánast alveg að starfa
  - Lifrarskaði orsakast einnig af sýklum sem valda lifrarbólgu
    - Veldur verkjum og gulu
      - Gula er Þegar ýmis litarefni verða eftir í blóðinu í stað Þess að fara með gallinu og húðin verður Þá gulleit
    - Hægt að fá bólusetningu gegn lifrarbólgu

Glósur

4. kafli

Húðin er stærsta líffæri líkamans

Húðin
- vegur um 5 kg og yfirborðið er 1,5 – 2 m² á fullorðnum manni
- Hefur ýmis hlutverk
  - verndar líkamann gegn hnjaski, sólargeislun og ýmsum efnum
  - Skynjar sársauka
  - Á Þátt í að stjórna líkamshitanum og vökvajafnvægi
- Skiptist í 3 lög
  - HúðÞekjan
    - Ysta lag húðarinnar
    - Þunnt lag, venjulega 0,1 mm
      - á iljum og í lófum Þó um 1 mm
    - Hornlagið er allra, allra yst
      - það er örÞunnt
      - gert úr dauðum hárfrumum úr hyrni
        
        sama efni og hár og neglur eru úr
      - Verndar, gerir húðina vatnshelda & ver gegn veirum & bakteríum
    - Vaxtarlagið myndar nýjar frumur fyrir hornlagið
      - hver fruma lifir í um 4 vikur áður en hún flagnar af
    - Litfrumur í húðÞekjunni vernda erfðaefnið í frumukjörnunum gegn geislum sólar
      - Freknur koma þegar litarefnð dreifist misjafnt
  - Leðurhúðin
    - lagið undir húðÞekjunni
    - 1 – 4 mm á Þykkt
    - mjög teygjanleg vegna teygjanlegra Þráða sem eru Þar
      - teygjanleiki minnkar með tímanum og við fáum hrukkur
      - Reykingar og sólböð minnka teygjanleika
    - Æða- & taugarík
    - Fitu- & Svitakirtlar eru Þar
      - Fitukirtlar gefa frá sér fitu
        
        smyrja og mýkja húðina
      - Svitakirtlar láta svita frá sér út um svitaholurnar
        
        Svitinn er helst vatn og steinefni og er lyktarlaus
        
        Lykt kemur Þegar svitinn kemst í snertingu við húðbakteríur
  - Undirhúðin
    - Geymir vatn & meginhluta fitu líkamans í fitufrumunum
      - Myndar mjúkt, einangrandi lag sem ver okkur gegn höggum og kulda
Neglur og hár er búið til úr hyrni
- Neglur
  - Frumurnar fjölga sér við rótina og vaxa fram
  - Lengist um 0,5 – 1 mm á viku
- Hár
  - vex frá frumum í hárrótinni
  - Maður missir um 100 hár á hverjum degi
    - Í stað Þeirra vaxa ný á sama stað
  - Hvert hár vex um 1 cm á mánuði
    - vex í 2 – 5 ár áður en Það losnar
  - Í hárrótinni myndast litarefni sem ákvarðar litinn
  - Lögun hársekkjanna ákvarðar hvort hárið sé krullað eða slétt
Svitamyndun er leið líkamans til að stjórna líkamshitanum
- Svitinn gufar upp og tekur um leið varma frá líkamanum
- Á hverjum sólarhring myndast u.Þ.b. 1 lítri af sólarhring en mikið meira ef við hreyfum okkur
Æðarnar í húðinni eiga einnig Þátt í líkamshitastjórnun en æðarnar víkka Þegar líkaminn er heitur og Þá flæðir meira blóð um húðina og hún losar sig við meiri varma
- Æðarnar Þrengjast við kulda og varmatap minnkar
- Einnig rísa hárin við kulda og mynda einangrandi loftlag næst húðinni
Bólur og exem eru algengir húðkvillar
- Bólur myndast Þegar rásir fitukirtla lokast vegna tappa
  - gröftur kemur ef sýking kemst í tappann eða bólan opnast
  - Kynhormón auka myndun fitu í fitukirtlum
- Exem stafar af bólgu í húðinni sem verður rauð og Þrútin
Sortuæxli er hættulegasta tegund húðkrabbameins
- kemur aðallega af of miklum sólböðum
  - Myndast einnig í litfrumum í fæðingarblettum
Þegar fólk brennur í sól skaðast einungis húðÞekjan en ef maður brennir sig á vatni getur leðurhúðin skaddast
- þá missir líkaminn vökva og hætta er á sýkingu
- Bruni frá eldi eða rafmagni er oft lífshættulegur

Beinagrindin veitir líkamanum styrk og verndar hann

Beinagrindin inniheldur rúmlega 200 bein
- er um fimmtungu líkamsÞyngdarinnar
- Verndar mikilvæg líffæri
- Kalk, fosföt og önnur mikilvæg steinefni eru geymd í beinunum
  - Hægt að flytja til blóðsins og öfugt eins mikið og Þarf
- Mörg mismunandi bein eru í beinagrindinni
  - löng, pípulaga bein kallast leggir
  - Flöt bein má finna í herðarblöðum, mjöðminni og í höfuðkúpunni
  - Í úlnliði og handarbaki eru stutt, teningslaga bein
  - Hryggjarliðirnir hafa óreglulega lögun
- Bein eru bæði létt og sterk
  - Þau eru hörð að utan en mjúk að innan
  - Inn í beinunum er bæði rauður og gulur beinmergur
    - Í rauða beinmergnum myndast öll rauðkorn og hvítkorn
    - guli beinmergurinn er helst fita
  - Beinhimna er utan um beinin og Þar eru taugar og æðar sem sjá beininu fyrir næringarefnum
  - Bein endurnýjast stöðugt
    - þegar frumur deyja Þar koma nýjar í staðinn
    - Bein hafa bæði frumur sem byggja upp beinvefinn og frumur sem brjóta hann niður
    - Á einu ári endurnýjast 1/10 af efni beinanna
- Liðir eru milli margra beina í líkamanum
  - gera beinum kleift að hreyfast hvert gegn öðru
  - Endar beinanna eru klæddir verndandi brjóski
  - Liðurinn inniheldur vökva sem smyr núningsfletina
  - Margar gerðir liða eru til
    - Kúluliður
      - beinin hreyfast í allar áttir
      - t.d. mjaðmaliður
    - Hjöruliður
      - Beinin hreyfast eins og hjarir
      - T.d. fingur og tær
    - Hverfiliður
      - Beinin snúast hvort gegn öðru
      - bara í hringi
- Bein í fullorðnu fólki er brothættari
- Ef bein brotnar Þarf að setja gifs og stundum jafnvel negla saman
- Hryggurinn er úr rúmlega 30 hryggjarliðum
  - bera uppi og styrkja líkamann
  - Milli Þeirra eru hryggÞófar sem gefa eftir við högg og álag
    - geta skaddast ef við lyftum of miklu
    - þá getur hryggÞófi gengið út milli hryggjarliðanna og Þrýst á taug
      - það kallast brjósklos og veldur bakverkjum
      - má lækna með skurðaðgerð

Vöðvarnir hreyfa líkamann

Vöðvar eru um helmingur af Þyngd líkamans
þeir dragast saman og Þá hreyfum við okkur
3 gerðir af vöðvum eru til
- rákóttir vöðvar
  - eru um 600
  - eru fastir á beinum
  - við getum stjórnað Þeim
  - eru festir á bein með sinum
- sléttir vöðvar
  - við getum ekki stjórnað Þeim
  - eru t.d. í meltingarveginum
  - geta haft áhrif á blóðÞrýstin með Því að víkka eða Þrengja æðarnar
- hjartavöðvi
  - Við getum ekki stjórnað honum
  - myndar sjálfvirk rafboð
    - stjórna samdrætti hjartans
Beygjuvöðvar og réttivöðvar eru rákóttir vöðvar sem hreyfa liðamót og vinna alltaf saman
- Annar dregst saman, hinn slaknar og öfugt
- Festast á bein sitt hvoru megin við liðamót með sterkum sinum
- Þótt við séum kyrr er fjöldi vöðva virkur
Rákóttir vöðvar eru úr mörgum vöðvaÞráðum sem eru í vöðvaknippi
- hver Þráður er ein fruma
  - innan við 0,1 mm á breidd
  - eru allt að 30 cm á lengd
  - hver fruma inniheldur granna prótínÞræði sem geta dregist saman
- Meðfram frumunum liggja margar æðar sem sjá vöðvanum fyrir súrefni og glúkósa
  - bruni á glúkósa eða fitu fer fram Þar með hjálp súrefnis
Þol mælir hve lengi vöðvar okkar geta starfað
- helst undri Því komið hve mikið súrefn Þeir geta tekið úr blóðinu
- Þjálfun veldur Því að vöðvarnir geta tekið meira súrefni upp
  - Hvatberum fjölgar verulega
    - hvatberar eru orkuver vöðvafrumanna
    - Bruninn fer fram í hvatberunum
Mjólkursýra myndast Þegar vöðvar verða fyrir súrefnisskorti vegna of mikillar vinnu
- þegar mjólkursýra myndast súrna vöðvafrumurnar
  - við Þreytumst og fáum verk í vöðvann
- Ef vöðvarnir hvílast fá Þeir súrefni og mjólkursýran hverfur
Harðsperrur koma Þegar vöðvinn hefur unnið mikið og lengi
- þá skaddast vöðvafrumurnar tímabundið
- Sársauki kemur vegna efna sem fara úr skemmdu frumunum og erta taug

Popular Posts

Glósur úr Mannslíkaminn

Engin ummæli:

Skrifa ummæli